صنایع دستی تفرش


در زمانهای قدیم چیزی به نام صنایع دستی به مفهوم و مصرف امروزی وجود نداشت. بلکه شاغلین در حرفه های مختلف از روی ذوق و هنر استعدادی خود جنبه های زیباسازی به محصولات خود می دادند. پس ریشه صنایع دستی را می بایست در استادان مشاغل قدیمی مختلف یافت که به منظور تامین روزی خود و خانواده و همچنین به منظور نیاز مصرف کننده دست به تولید محصولات می زدند. نه برای تزئین صرف و دکوراسیون.
مردم هر منطقه از روی وجود زمینه تولید و یا استعداد و شرایط جغرافیایی طبیعی محل سکونت خود دست به تولید محصولات مورد نیاز زندگی خود می زدند و برای جبران محصولات دیگری که دچار کمبود پان بودند به ناچار با برقراری ارتباط با دیگر مردم به عرضه محصولات می پرداختند.
برای نمونه در قدیم کرباس بافی و تولید کبریت جز محصولات اهالی روستای کهک بود و برای عرضه این محصولات به بسیاری از نقاط دور و نزدیک سفر می کردند. همین موضوع باعث می شد استادانی در حال رفت و آمد به دیگر مناطق باشند.

آهنگری
یکی از شاخص ترین استادان آهنگری که برای ساخت ابزار آلات کشاورزان از تفرش به منطقه رودبار سفر می کرد مرحوم استاد اکبر حاجیان آهنگری مستعد و مبتکر بود که حتی با وجود بی سوادی وقتی پای پیاده به روستاهای رودبار می رفت و سفارش و یا بیعانه می گرفت و ماهها بعد محصولات ساخته شده را برای تحویل به آنجا می برد. اسامی همه افراد و تمامی حساب و کتابها را در حافظه خود نگاه می داشت. استاد حاجیان بعدها یک کارگاه آهنگری ثابت در بازار ترخوران به راه انداخت و تا سن 83 سالگی به ساخت ابزاری مانند : انواع قیچی – داس- تبر- تیشه- کلنگ – شانه قالی بافی- انواع کارد و چاقو پرداخت. کاردهای ساخت ایشان در سطح استان مرکزی معروف است. استاد حاجیان در آخرین ماه های عمر خود هم مجبور بود چکش سنگین بر آهن گداخته بکوبد زیرا حق و حقوقی به نام بازنشستگی برای چنین استادان بزرگی وجود ندارد.

گیوه دوزی
بدون کفش زیر پا نمی توان به کار فعالیت پرداخت. استادان گیوه دوز زیادی در محله ترخوران (بازار) وجود داشتند و به تولید گیوه های محکم و دست و دوز می پرداختند که جوابگوی کار کشاورزان در مزارع و بیابان باشد. استاد عباس فضلی از آخرین و بهترین گیوه دوزان تفرش محسوب می شود.

تنور سازی
در هر خانه وجود یک تنور بسیار واجب بوده و خانه قدیمی را نمی توان یافت که در آن تنوری نصب نشده باشد . فن ساخت تنور بسیار خاص و متقاوت بوده و با آن که از گل ساخته می شود اما مراحل ساخت آن هیچ شباهتی به سفالگری ندارد. مر حوم استاد ولی اله قاسمی از آخرین و بهترین تنور سازان تفرش و یا حتی استان مرکزی بود و چقدر افسوس که این اساتید ماهر شاگردی ندارند که علم و هنر خود را به نسل های آینده انتقال دهند.

قالیبافی و گلیم بافی
قالیبافی را می توان گل سرسبد هنر ایرانی دانست و در جهان به آن افتخار کرد. قالیبافی و گلیم بافی در زمانهای قدیم در این منطقه دارای رونق خاصی بود . در سه منطقه رودبار – تفرش – فراهان سه سبک و نقش متفاوت وجود داشت هرکدام دارای نقش انحصاری برای خود بودند مانند نش بازرجان – فیض آبادی و فراهان که دارای شهرت جهانی نیز هستند. اما افسوس که تولید و بافت قالی در این سه منطقه تقریبا به صفر رسید ه است.
مس
در استان مرکزی از قدیم حرفه مسگری رایج بوده است اما امروزه با روی کار آمدن ظرف های استیل، ملامین، بلور و چینی ، این صنعت با رکود بسیار روبرو شده است.
در اراک به جز معدود استادان قدیمی ، دیگر کسی به این حرفه اشتغال نمی ورزد. اما در شهرستان تفرش این حرفه به صورت دیگری جلوه کرده است: ساخت ظروف مسی فانتزی و کوچک.
اساس این کار الگوبرداری از ظروف مسی بزرگ، مانند پارچ، آفتابه، سینی، دیزی، تاس، هاون و دیگر ظروف است و در ساخت آن که مشتمل بر 30 قطعه هستند ابزار مخصوص، حوصله و دقت بسیار دخالت دارد.
این ظروف خیلی کوچک خیلی سریع مورد استقبال مردم و گردشگران قرار گرفت و افراد مختلفی وارد بازار این هنر شده و مشغول تولید و عرضه این محصولات شدند. از اینجا بود که این محصولات جزو هنر اختصاصی صنایع دستی و اصلی ترین سوغات هنری تفرش شد. بیشترین سازندگان این ظروف مسی جوانان و در پاره ای اوقات زنان هستند.
طرح ساخت ظروف مسی تزئینی و کوچک حدود 30 سال پیش (1355) توسط عبدالرضا کاظمی (همراه با برادر وی داوود کاظمی) هنرمندان ناشنوای تفرشی ابداع شده است.
هم اکنون این هنرمند ناشنوا علاوه بر ساخت ظروف مسی ، به طراحی و ساخت وسایل قدیمی مانند قفلهای عهد قاجار، ترازو و قپان، کشکول و تبرزین، چراغهای قدیمی، سماور و درهای قدیمی می پردازد. این محصولات در شهرهای اصفهان، تهران، زنجان، کرمان، مشهد و بسیاری از شهرهای ایران توزیع می شوند. متاسفانه به دلیل عدم وجود بسته بندی و نداشتن اسم و رسم، این محصولات در هر شهری به هر نامی و با هر قیمتی به فروش می رسد.
متاسفانه این صنعت زیبای کهن به علت گرانی مواد اولیه، نوسان بازار فروش و توجه ناکافی سازمان صنایع دستی ، رونق اولیه خود را به عنوان یک حرفه از دست داده و به حرفه ای تفننی و سرگرم کننده تبدیل شده است. این وظیفه ماست که با حمایت ها و همفکری خود دست به اقداماتی بزنیم تا بتوانیم این صنعت را به جایگاهی که باید داشته باشد برسانیم.


معرق با ساقه گندم
سرکار خانم  بینا در حال حاضر مشغول به انجام این هنر هستند و تابلوهایی را با استفاده از ساقه گندم تهیه می نمایند.

خط و خوشنوسی از دیگر هنرهای مردم تفرش باید به خوشنویسی اشاره کرد که اساتید و بزرگان زیادی را در این زمینه داشته ایم.

سایر : سبد بافی - گلدوزی - کبریت سازی قدیم - کیسه حمام